Η παρούσα εργασία αποτελεί ανασκόπηση μιας ενδεικτικής αρθρογραφίας σχετικής με τα προγράμματα άσκησης που εφαρμόζονται στο σακχαρώδη διαβήτη τύπου Ι και τα αποτελέσματα των προγραμμάτων αυτών. Περιγράφεται, επίσης, ο σακχαρώδης διαβήτης ως ένα χρόνιο νόσημα και η ταξινόμησή του σύμφωνα με τους τύπους του.
Πρόλογος
Ο σακχαρώδης διαβήτης είναι μια ομάδα μεταβολικών ασθενειών που χαρακτηρίζεται από υπεργλυκαιμία και προκύπτει από βλάβη στην έκκριση ινσουλίνης, τη δράση της ινσουλίνης, ή και τα δύο. Η χρόνια υπεργλυκαιμία του διαβήτη συνδέεται με μακροχρόνια βλάβη, δυσλειτουργία και αποτυχία διαφόρων οργάνων, ειδικά των ματιών, των νεφρών, των νεύρων, της καρδιάς και των αιμοφόρων αγγείων.
Πολλές παθογόνες διαδικασίες εμπλέκονται στην ανάπτυξη του διαβήτη. Αυτές συνδέονται με την αυτοάνοση καταστροφή των β-κυττάρων του παγκρέατος με επακόλουθη ανεπάρκεια ινσουλίνης, η οποία οδηγεί σε ανωμαλίες, με αποτέλεσμα στην αντίσταση στη δράση της ινσουλίνης. Η βάση των ανωμαλιών στο διαβήτη είναι η ελλιπής δράση της ινσουλίνης σε ιστούς-στόχους για το μεταβολισμό των υδατανθράκων, του λίπους και των πρωτεϊνών. Αποτέλεσμα της ανεπαρκούς έκκρισης ινσουλίνης είναι να μειωθεί ο ιστός που δρα σε ένα ή περισσότερα σημεία της πολύπλοκης ορμονικής διαδρομής. Η μείωση της έκκρισης ινσουλίνης και η ελαττωματική δράση της συχνά συνυπάρχουν στον ίδιο ασθενή, και είναι αρκετές φορές ασαφής ποιά από τις δύο ανωμαλίες είναι η πρωταρχική αιτία της υπεργλυκαιμίας.
Τα συμπτώματα της υπεργλυκαιμίας περιλαμβάνουν σημαντική πολυουρία, πολυδιψία, απώλεια βάρους, ενίοτε πολυφαγία, και θολή όραση. Η ευαισθησία σε ορισμένες λοιμώξεις μπορεί επίσης να συνοδεύεται από χρόνια υπεργλυκαιμία. Οξείες και απειλητικές για τη ζωή συνέπειες του ανεξέλεγκτου σακχαρώδη διαβήτη είναι η υπεργλυκαιμία με κετοξέωση ή το υπερωσμωτικό σύνδρομο. Μακροχρόνιες επιπλοκές του διαβήτη περιλαμβάνουν διαβητική αμφιβληστροειδοπάθεια με πιθανή απώλεια της όρασης, διαβητική νεφροπάθεια που οδηγεί σε νεφρική ανεπάρκεια, περιφερική νευροπάθεια με τον κίνδυνο του έλκους ποδιού, ακρωτηριασμούς και αυτόνομη νευροπάθεια που προκαλεί γαστρεντερικά, ουροποιητικά, καρδιαγγειακά συμπτώματα, καθώς και στυτική δυσλειτουργία. Ακόμα, οι ασθενείς με διαβήτη έχουν μια αυξημένη συχνότητα εμφάνισης καρδιαγγειακής αθηροσκλήρωσης και περιφερικής αποφρακτικής αρτηριοπάθειας. Τέλος, υπέρταση και ανωμαλίες μεταβολισμού λιποπρωτεΐνης εντοπίζονται συχνά σε άτομα με διαβήτη τύπου I.
Η ταξινόμηση του σακχαρώδη διαβήτη
Η συντριπτική πλειοψηφία των περιπτώσεων του διαβήτη εμπίπτουν σε δύο μεγάλες κατηγορίες αιτιοπαθογένεσης. Στη μία κατηγορία είναι ο διαβήτης τύπου Ι, η αιτία του οποίου είναι μια απόλυτη έλλειψη της έκκρισης ινσουλίνης. Τα άτομα που διατρέχουν αυξημένο κίνδυνο να αναπτύξουν αυτόν τον τύπο διαβήτη μπορεί συχνά να προσδιορίζονται από ορολογικές ενδείξεις μιας αυτοάνοσης παθολογικής διαδικασίας που συμβαίνει στις νησίδες του παγκρέατος με μια γενετική προδιάθεση. Στην άλλη, πολύ πιο διαδεδομένη κατηγορία, το διαβήτη τύπου ΙΙ, η αιτία είναι συνδυασμός της αντίστασης στη δράση της ινσουλίνης και μια ανεπαρκής αντισταθμιστική εκκριτική απόκριση της ινσουλίνης. Στην τελευταία κατηγορία, ο βαθμός υπεργλυκαιμίας αρκεί για να προκαλέσει παθολογικές και λειτουργικές αλλαγές σε διάφορους ιστούς στόχους, αλλά χωρίς κλινικά συμπτώματα και μπορεί να είναι παρών για μεγάλο χρονικό διάστημα πριν από την ανίχνευση του διαβήτη. Κατά τη διάρκεια αυτής της ασυμπτωματικής περιόδου, είναι δυνατό να αποδειχθεί μια ανωμαλία στο μεταβολισμό των υδατανθράκων με μέτρηση της γλυκόζης του πλάσματος σε κατάσταση νηστείας ή μετά από μια πρόκληση με φορτίο γλυκόζης μέσω στόματος.
Ο βαθμός της υπεργλυκαιμίας μπορεί να αλλάξει με την πάροδο του χρόνου, ανάλογα με την έκταση της υποκείμενης νόσου. Η διαδικασία της νόσου μπορεί να είναι παρούσα αλλά μπορεί να μην έχει προχωρήσει αρκετά για να προκαλέσει υπεργλυκαιμία. Στην ίδια ασθένεια η διαδικασία μπορεί να προκαλέσει διαταραχή στα επίπεδα γλυκόζης σε κατάσταση νηστείας ή/και να μειώσει την ανοχή στη γλυκόζη χωρίς να πληρούνται τα κριτήρια για τη διάγνωση του διαβήτη.
Σε ορισμένα άτομα με διαβήτη, επαρκής γλυκαιμικός έλεγχος μπορεί να επιτευχθεί με τη μείωση βάρους, την άσκηση ή/και τη μείωση πρόσληψης γλυκόζης μέσω των τροφών. Ως εκ τούτου, τα άτομα αυτά έχουν υπολειμματική έκκριση ινσουλίνης και απαιτούν κάποια εξωγενή χορήγηση της για τον επαρκή γλυκαιμικό ελέγχο. Απ’ την άλλη τα άτομα με εκτεταμένη καταστροφή β-κυττάρων δεν εκκρίνουν την απαραίτητη ινσουλίνη και επομένως χρειάζονται φαρμακευτική χορήγηση της ορμόνης για την επιβίωσή τους. Η σοβαρότητα της μεταβολικής ανωμαλίας μπορεί να προχωρήσει, να υποχωρήσει, ή να παραμείνει στα ίδια επίπεδα. Έτσι, ο βαθμός της υπεργλυκαιμίας αντανακλά τη σοβαρότητα της υποκείμενης μεταβολικής διαδικασίας και τη θεραπεία της περισσότερο από ό,τι η φύση της ίδιας της διαδικασίας.
Σακχαρώδης διαβήτης τύπου Ι
Σακχαρώδης διαβήτης τύπου Ι (καταστροφή β-κυττάρων, που συνήθως οδηγεί σε απόλυτη έλλειψη ινσουλίνης). Αυτή είναι η μορφή του διαβήτη, η οποία αντιπροσωπεύει μόνο το 5-10% των ατόμων με διαβήτη και αποκαλείται ως ινσουλινοεξαρτώμενος ή νεανικός διαβήτης. Είναι αποτελέσμα της αυτοάνοσης καταστροφής των β-κυττάρων του παγκρέατος. Δείκτες της ανοσολογικής καταστροφής των νησιδίων β-κυττάρων περιλαμβάνουν αυτοαντισωμάτα κυττάρου, αυτοαντισώματα σε ινσουλίνη, αυτοαντισώματα έναντι της GAD (GAD65) και αυτοαντισώματα στις φωσφατάσες τυροσίνης ΙΑ-2 και ΙΑ-2b. Ένα και συνήθως περισσότερα από αυτά τα αυτοαντισώματα είναι παρόντα σε 85-90% των ατόμων κατά την υπεργλυκαιμία που αρχικά διαπιστώνεται σε κατάσταση νηστείας.
Επίσης, η νόσος έχει ισχυρές ενώσεις HLA, συνδεδεμένες με τα γονίδια DQA και DQB, και επηρεάζεται από τα γονίδια DRB. Αυτά τα αλληλόμορφα HLA-DR / DQ μπορεί να είναι είτε προδιάθεσης είτε προστασίας. Σε αυτή τη μορφή διαβήτη, το ποσοστό της καταστροφής των β-κυττάρων είναι αρκετά μεταβλητό, ταχύ σε ορισμένα άτομα (κυρίως βρέφη και παιδιά) και αργό σε άλλα (κυρίως ενήλικες). Μερικοί ασθενείς, ιδιαίτερα τα παιδιά και οι έφηβοι, μπορεί να παρουσιάσουν κετοξέωση ως πρώτη εκδήλωση της ασθένειας. Άλλοι έχουν μέτρια υπεργλυκαιμία που μπορεί να αλλάξει γρήγορα σε σοβαρή υπεργλυκαιμία ή/και κετοξέωση με την παρουσία λοίμωξης ή άλλου στρες. Ακόμα άλλοι, κυρίως ενήλικες, μπορούν να διατηρούν υπολειμματική λειτουργία β-κυττάρων επαρκή για την πρόληψη της κετοξέωσης για πολλά χρόνια. Τα άτομα αυτά τελικά εξαρτώνται από την ινσουλίνη για την επιβίωση τους και βρίσκονται σε κίνδυνο για κετοξέωση. Σε αυτό το τελευταίο στάδιο της νόσου, υπάρχει μια μικρή ή καθόλου έκκριση ινσουλίνης, όπως εκδηλώνεται από χαμηλά ή μη ανιχνεύσιμα επίπεδα στο πλάσμα του C-πεπτιδίου.
Μεσολάβηση του ανοσιακού συστήματος διαβήτη εμφανίζεται συνήθως στην παιδική ηλικία και την εφηβεία, αλλά μπορεί να εμφανιστεί σε οποιαδήποτε ηλικία, ακόμα και στην 8η και 9η δεκαετία της ζωής. Η αυτοάνοση καταστροφή των β-κυττάρων έχει πολλαπλές γενετικές προδιαθέσεις και σχετίζεται επίσης με περιβαλλοντικούς παράγοντες που εξακολουθούν να είναι ακαθόριστοι. Αν και οι ασθενείς σπάνια είναι παχύσαρκα άτομα, όταν παρουσιάζουν αυτόν τον τύπο του διαβήτη, η παρουσία της παχυσαρκίας δεν είναι ασυμβίβαστη με τη διάγνωση. Αυτοί οι ασθενείς είναι επίσης επιρρεπείς σε άλλες αυτοάνοσες διαταραχές, όπως η νόσος του Graves, η θυρεοειδίτιδα του Hashimoto, η λεύκη, η αυτοάνοση ηπατίτιδα, η προϊούσα μυασθένεια και η κακοήθης αναιμία.
Ιδιοπαθής διαβήτης. Ορισμένες μορφές του διαβήτη τύπου Ι δεν έχουν γνωστές αιτιολογίες. Μερικοί από αυτούς τους ασθενείς έχουν μόνιμη ινσουλινοπενία και είναι επιρρεπείς σε κετοξέωση, αλλά δεν έχουν καμία ένδειξη αυτοανοσίας. Παρά το γεγονός ότι μόνο μια μειοψηφία ασθενών με διαβήτη τύπου Ι εμπίπτουν σε αυτήν την κατηγορία, από εκείνους που έχουν τη νόσο, οι περισσότεροι είναι Αφρικανικής ή ασιατικής καταγωγής. Οι πάσχοντες από αυτή τη μορφή διαβήτη υποφέρουν από επεισοδιακή κετοξέωση και έκθεση σε ποικίλους βαθμούς ανεπάρκειας ινσουλίνης μεταξύ των επεισοδίων. Αυτή η μορφή διαβήτη είναι έντονα κληρονομική, στερείται ανοσολογικών αποδείξεων για καταστροφή β-κυττάρων αυτοανοσίας, και δεν συνδέεται με HLA. Μια απόλυτη αντικατάσταση της θεραπείας χορήγησης ινσουλίνης σε προσβεβλημένους ασθενείς δεν έχει επιβεβαιωθεί ακόμη.
Αερόβια προγράμματα άσκησης / Μελέτες
Πίνακας 1
Σε όλες τις παραπάνω μελέτες ακουλουθήθηκαν οι απαιτούμενες διατροφικές οδηγίες για τα άτομα που συμμετείχαν, ενώ η χορήγηση ινσουλίνης έγινε πριν από την άσκηση, ακριβώς έτσι όπως προβλέπεται. Ακόμα, η αερόβια άσκηση αποδείχτηκε ότι μειώνει σημαντικά τα επίπεδα συγκέντρωσης της γλυκόζης στο αίμα σε όλες τις περιπτώσεις. Τέλος, είναι σημαντικό να αναφερθεί ότι η αερόβια άσκηση μέτριας έντασης μπορεί να έχει καλύτερα αποτελέσματα στη χρόνια ρύθμιση του γλυκαιμικού ελέγχου.
Προγράμματα άσκησης με αντιστάσεις και μεικτά προγράμματα/Μελέτες
Πίνακας 2
Στις παραπάνω μελέτες ακουλουθήθηκαν οι απαιτούμενες διατροφικές οδηγίες για τα άτομα που συμμετείχαν, ενώ η χορήγηση ινσουλίνης έγινε πριν από την άσκηση, ακριβώς έτσι όπως προβλέπεται.
Σύνοψη
Ο σακχαρώδης διαβήτης τύπου Ι είναι μια χρόνια μεταβολική νόσος που πλήττει κυρίως άτομα της νεανικής ηλικίας. Η άσκηση μπορεί να συμβάλλει στη βελτίωση της μεταβολικής ρύθμισης, με την προϋπόθεση ότι το άτομο είναι εκπαιδευμένο έτσι ώστε να αποφεύγονται οι υπογλυκαιμίες κατά ή μετά την άσκηση. Η βελτίωση της φυσικής κατάστασης, η ρύθμιση του δείκτη μάζας σώματος και η σημαντική μείωση των επιπέδων γλυκόζης στο αίμα του ασθενούς είναι κάποια από τα πολύ σημαντικά οφέλη της άσκησης που βελτιώνουν την υγεία και την ποιότητα ζωής του ατόμου.
- AMERICAN DIABETES ASSOCIATION, Diagnosis and Classification of Diabetes Mellitus, Position Statement, JANUARY 2013
- Laaksonen DE , Atalay M , Niskanen LK , Mustonen J , Sen CK , Lakka TA , Uusitupa MI, Aerobic exercise and the lipid profile in type 1 diabetic men: a randomized controlled trial, Medicine and Science in Sports and Exercise [2000, 32(9):1541-1548]
- Michael J. Tansey, The Effects of Aerobic Exercise on Glucose and Counterregulatory Hormone Concentrations in Children With Type 1 Diabetes, doi: 10.2337/diacare.29.01.06.dc05-1192 Diabetes Care January 2006 vol. 29 no. 1 20-25
- Anaruma CP, Ferreira M Jr, Sponton CH, Delbin MA, Zanesco A, Heart rate variability and plasma biomarkers in patients with type 1 diabetes mellitus: Effect of a bout of aerobic exercise, Diabetes Research and Clinical Practice [2016, 111:19-27]
- Al Khalifah RA, Suppère C, Haidar A, Rabasa-Lhoret R, Ladouceur M, Legault L, Association of aerobic fitness level with exercise-induced hypoglycaemia in Type 1 diabetes, Diabetic Medicine : a Journal of the British Diabetic Association [2016]
- William Ricardo Komatsu, Mônica Andrade Lima Gabbay, Marise Lazaretti Castro, Gabriela Luporini Saraiva, Antonio Roberto Chacra, Turíbio Leite De Barros Neto andSérgio Atala Dib, Aerobic exercise capacity in normal adolescents and those with type 1 diabetes mellitus, Pediatric Diabetes, Volume 6, Issue 3, pages 145–149, September 2005
- Kunio Yamanouchi, Ryuzo Abe, Akira Takeda, Yoshihito Atsumi, Motoaki Shichiri, Yuzo Sato, The effect of walking before and after breakfast on blood glucose levels in patients with type 1 diabetes treated with intensive insulin therapy, Diabetes Research and Clinical Practice, October 2002Volume 58, Issue 1, Pages 11–18
- Sandrija Sideravičiūtė, Alina Gailiūnienė, Kristina Visagurskienė, Daiva Vizbaraitė, The effect of long-term swimming program on glycemia control in14–19-year aged healthy girls and girls with type 1 diabetes mellitus, Medicina (Kaunas) 2006; 42(6)
- Sandrija Sideravičiūtė, Alina Gailiūnienė, Kristina Visagurskienė, Daiva Vizbaraitė, THE EFFECT OF AEROBIC EXERCISES ON BLOOD GLUCOSE CONCENTRATION IN HEALTHY GIRLS AND GIRLS WITH TYPE 1 DIABETES MELLITUS, UGDYMAS, KÛNO KULTÛRA, SPORTAS Nr. 4 (63); 2006; 104—110; SOCIALINIAI MOKSLAI
- Ana Claudia Ramalho, Maria de Lourdes Lima, Fabiana Nunes, Zanine Cambuí, Cynara Barbosa, Aline Andradeb, Adriana Viana, Marlene Martins, Valter Abrantes, Crésio Aragão, Marcos Temístocles, The effect of resistance versus aerobic training on metabolic control in patients with type-1 diabetes mellitus, Diabetes Research and Clinical Practice, Volume 72, Issue 3, June 2006, Pages 271–276
- Mert Tunar, Samim Ozen, Damla Goksen, Gulgun Asar, Cem Seref Bediz, Sukran Darcan, The effects of Pilates on metabolic control and physical performance in adolescents with type 1 diabetes mellitus, Journal of Diabetes and its Complications, Volume 26, Issue 4, July–August 2012, Pages 348–351
- Eric P Durak, MSc, Lois Jovanovic-Peterson, MD and Charles M Peterson, MD, Randomized Crossover Study of Effect of Resistance Training on Glycemic Control, Muscular Strength, and Cholesterol in Type I Diabetic Men, doi: 10.2337/diacare.13.10.1039, Diabetes Care October 1990 vol.13 no. 10 1039-1043