Ο σακχαρώδης διαβήτης είναι μια πολυπαραγοντική νόσος που χαρακτηρίζεται από υπεργλυκαιμία και προκύπτει από βλάβη στην έκκριση ινσουλίνης, τη δράση της ινσουλίνης, ή και τα δύο. Η χρόνια υπεργλυκαιμία του διαβήτη συνδέεται με μακροχρόνια βλάβη, δυσλειτουργία και καταστροφή διαφόρων οργάνων, ειδικά των οφθαλμών, των νεφρών, των νεύρων, της καρδιάς και των αιμοφόρων αγγείων.

Πολλές παθογόνες διαδικασίες εμπλέκονται στην ανάπτυξη του διαβήτη. Αυτές συνδέονται με την αυτοάνοση καταστροφή των β-κυττάρων του παγκρέατος με επακόλουθη ανεπάρκεια ινσουλίνης, η οποία οδηγεί σε ανωμαλίες με αποτέλεσμα την αντίσταση στη δράση της. Η βάση των ανωμαλιών στο διαβήτη είναι η ελλιπής δράση της ινσουλίνης σε ιστούς – στόχους για το μεταβολισμό των υδατανθράκων, του λίπους και των πρωτεϊνών. Αποτέλεσμα της ανεπαρκούς έκκρισης ινσουλίνης είναι να μειωθεί ο ιστός που δρα σε ένα ή περισσότερα σημεία της πολύπλοκης ορμονικής διαδρομής. Η μείωση της έκκρισης ινσουλίνης και η ελαττωματική δράση της συχνά συνυπάρχουν στον ίδιο ασθενή, και είναι αρκετές φορές ασαφής ποιά από τις δύο ανωμαλίες είναι η πρωταρχική αιτία της υπεργλυκαιμίας.

Τα συμπτώματα της υπεργλυκαιμίας περιλαμβάνουν πολυουρία, πολυδιψία, απώλεια βάρους, ενίοτε πολυφαγία και θάμβος όρασης. Η ευαισθησία σε ορισμένες λοιμώξεις μπορεί επίσης να συνοδεύεται από χρόνια υπεργλυκαιμία. Οξείες και απειλητικές για τη ζωή συνέπειες του ανεξέλεγκτου σακχαρώδη διαβήτη είναι η διαβητική κετοξέωση ή το υπεροσμωτικό (μη κετωτικό) υπεργλυκαιμικό σύνδρομο.

Μακροχρόνιες επιπλοκές του διαβήτη περιλαμβάνουν τη διαβητική αμφιβληστροειδοπάθεια με πιθανή απώλεια της όρασης, διαβητική νεφροπάθεια που οδηγεί σε νεφρική ανεπάρκεια, περιφερική νευροπάθεια με τον κίνδυνο του έλκους ποδιού, ακρωτηριασμούς και αυτόνομη νευροπάθεια που προκαλεί γαστρεντερικά, ουροποιητικά, καρδιαγγειακά συμπτώματα, καθώς και στυτική δυσλειτουργία. Ακόμα, οι ασθενείς με διαβήτη έχουν μια αυξημένη συχνότητα εμφάνισης καρδιαγγειακής αθηροσκλήρωσης και περιφερικής αποφρακτικής αρτηριοπάθειας. Τέλος, υπέρταση και ανωμαλίες μεταβολισμού λιποπρωτεΐνης εντοπίζονται συχνά σε άτομα με διαβήτη.

Η συντριπτική πλειοψηφία των περιπτώσεων του διαβήτη εμπίπτουν σε δύο μεγάλες κατηγορίες αιτιοπαθογένεσης. Στη μία κατηγορία είναι ο διαβήτης τύπου Ι, η αιτία του οποίου είναι μια απόλυτη έλλειψη της έκκρισης ινσουλίνης. Τα άτομα που διατρέχουν αυξημένο κίνδυνο να αναπτύξουν αυτόν τον τύπο διαβήτη μπορεί συχνά να προσδιορίζονται από ορολογικές ενδείξεις μιας αυτοάνοσης παθολογικής διαδικασίας που συμβαίνει στις νησίδες του παγκρέατος με μια γενετική προδιάθεση. Στην άλλη, πολύ πιο διαδεδομένη κατηγορία, το διαβήτη τύπου ΙΙ, η αιτία είναι συνδυασμός της αντίστασης στη δράση της ινσουλίνης και μια ανεπαρκή αντισταθμιστική εκκριτική απόκριση της. Στην τελευταία κατηγορία, ο βαθμός υπεργλυκαιμίας αρκεί για να προκαλέσει παθολογικές και λειτουργικές αλλαγές σε διάφορους ιστούς στόχους, αλλά χωρίς κλινικά συμπτώματα και μπορεί να είναι παρών για μεγάλο χρονικό διάστημα πριν από την ανίχνευση του διαβήτη. Κατά τη διάρκεια αυτής της ασυμπτωματικής περιόδου, είναι δυνατό να αποδειχθεί μια ανωμαλία στο μεταβολισμό των υδατανθράκων με μέτρηση της γλυκόζης του πλάσματος σε κατάσταση νηστείας ή μετά από μια δοκιμασία ανοχής στη γλυκόζη (καμπύλη γλυκόζης).

Ο βαθμός της υπεργλυκαιμίας μπορεί να αλλάξει με την πάροδο του χρόνου, ανάλογα με την έκταση της υποκείμενης νόσου. Η διαδικασία της νόσου μπορεί να είναι παρούσα αλλά μπορεί να μην έχει προχωρήσει αρκετά για να προκαλέσει υπεργλυκαιμία. Στην ίδια ασθένεια η διαδικασία μπορεί να προκαλέσει διαταραχή στα επίπεδα γλυκόζης σε κατάσταση νηστείας ή/και να μειώσει την ανοχή στη γλυκόζη χωρίς να πληρούνται τα κριτήρια για τη διάγνωση του διαβήτη.

Σε ορισμένα άτομα με διαβήτη o ικανοποιητικός γλυκαιμικός έλεγχος μπορεί να επιτευχθεί με τη μείωση βάρους, την άσκηση και τη μείωση πρόσληψης γλυκόζης μέσω των τροφών. Αυτοί οι ασθενείς δε χρήζουν ινσουλινοθεραπείας. Επίσης, ασθενείς που έχουν υπολειμματική έκκριση ινσουλίνης και απαιτούν κάποια εξωγενή χορήγηση της για τον ικανοποιητικό γλυκαιμικό ελέγχο, μπορούν να επιβιώνουν και χωρίς τη χρήση ινσουλίνης. Απ’ την άλλη τα άτομα με εκτεταμένη καταστροφή β-κυττάρων δεν εκκρίνουν την απαραίτητη ινσουλίνη και οπότε χρειάζονται φαρμακευτική χορήγηση της ορμόνης για την επιβίωσή τους. Η σοβαρότητα της μεταβολικής ανωμαλίας μπορεί να προχωρήσει, να υποχωρήσει, ή να παραμείνει στα ίδια επίπεδα. Επομένως, ο βαθμός της υπεργλυκαιμίας αντανακλά τη σοβαρότητα της εκάστοτε υποκείμενης παθολογικής διεργασίας και την αποτελεσματικότητα της θεραπείας της και όχι τη φύση της.

ΔΙΑΒΗΤΗΣ ΚΑΙ ΑΣΚΗΣΗ

Η σωματική δραστηριότητα μπορεί να βελτιώσει την ευαισθησία στην ινσουλίνη και να βοηθήσει στη μείωση των αυξημένων επιπέδων της γλυκόζης στο αίμα. Σε όλες τις μελέτες που έχουν γίνει ακουλουθήθηκαν οι απαιτούμενες διατροφικές οδηγίες για τα άτομα που συμμετείχαν, ενώ η χορήγηση ινσουλίνης έγινε πριν από την άσκηση, ακριβώς έτσι όπως προβλέπεται. Αξίζει να σημειωθεί ότι η αερόβια άσκηση αποδείχτηκε ότι μειώνει σημαντικά τα επίπεδα συγκέντρωσης της γλυκόζης στο αίμα σε όλες τις περιπτώσεις. Τέλος, είναι σημαντικό να αναφερθεί ότι η αερόβια άσκηση μέτριας έντασης μπορεί να έχει καλύτερα αποτελέσματα στη χρόνια ρύθμιση του γλυκαιμικού ελέγχου.

Ο σακχαρώδης διαβήτης είναι μια χρόνια μεταβολική νόσος που αλλάζει σε μεγάλο βαθμό τον τρόπο ζωής και την καθημέρινότητα των ασθενών. Η άσκηση μπορεί να συμβάλλει στη βελτίωση της μεταβολικής ρύθμισης, με την προϋπόθεση ότι το άτομο είναι εκπαιδευμένο έτσι ώστε να αποφεύγονται οι υπογλυκαιμίες κατά ή μετά την άσκηση. Η βελτίωση της φυσικής κατάστασης, η ρύθμιση του δείκτη μάζας σώματος και η σημαντική μείωση των επιπέδων γλυκόζης στο αίμα του ασθενούς είναι κάποια από τα πολύ σημαντικά οφέλη της άσκησης που βελτιώνουν την υγεία και την ποιότητα ζωής του ατόμου.

Για ένα άτομο με διαβήτη μια ασφαλής και ευχάριστη σωματική δραστηριότητα είναι σημαντική για την υγεία του. Ένας νεαρός με καλό μεταβολικό έλεγχο μπορεί με ασφάλεια να συμμετέχει σε περισσότερες δραστηριότητες. Οι μεσήλικες και τα άτομα μεγαλύτερης ηλικίας με διαβήτη θα πρέπει να ενθαρρύνονται να είναι σωματικά δραστήριοι. Η διαδικασία γήρανσης οδηγεί σε εκφυλισμό των μυών, των συνδέσμων, των οστών, και των αρθρώσεων και ο διαβήτης μπορεί να επιδεινώσει το πρόβλημα. Πριν από την έναρξη κάθε προγράμματος άσκησης, το άτομο με διαβήτη θα πρέπει να εξετάζεται διεξοδικά για οποιαδήποτε υποκείμενη επιπλοκή.

Τα οφέλη της σωματικής δραστηριότητας για ασθενείς με διαβήτη τύπου 2 είναι σημαντικά, και πρόσφατες μελέτες ενισχύουν τη σημασία των μακροπρόθεσμων προγραμμάτων σωματικής δραστηριότητας για τη θεραπεία και την πρόληψη αυτής της κοινής μεταβολικής ανωμαλίας και των επιπλοκών της.

Όλα τα επίπεδα της σωματικής δραστηριότητας, συμπεριλαμβανομένων των δραστηριοτήτων αναψυχής, μπορεί να εκτελούνται από άτομα με διαβήτη τύπου 1 που δεν έχουν επιπλοκές και έχουν ένα καλό έλεγχο της γλυκόζης στο αίμα. Η δυνατότητα να προσαρμόζεται η θεραπευτική αγωγή (ινσουλίνη και ιατρική διατροφική θεραπεία) για να επιτρέπεται η ασφαλής συμμετοχή και η υψηλή απόδοση στην άσκηση έχει πρόσφατα αναγνωριστεί ως μια σημαντική στρατηγική διαχείρισης στα άτομα αυτά. Ειδικότερα, είναι πολύ σημαντικός ο ρόλος που διαδραματίζεται από τον ασθενή κατά τη συλλογή δεδομένων μέτρησης γλυκόζης στο αίμα όσον αφορά την ανταπόκριση της σωματικής δραστηριότητας και στη συνέχεια η χρησιμοποιήση αυτών των στοιχείων για να βελτιώσει την απόδοση του και να ενισχύσει την ασφάλεια του.

Οι τελευταίες μελέτες για τη σωματική άσκηση και την υγεία υπογραμμίζουν τον κεντρικό ρόλο που διαδραματίζει η σωματική δραστηριότητα στην προαγωγή της υγείας και της πρόληψης των ασθενειών. Τα συμπεράσματα καταλήγουν στο ότι τα άτομα του γενικού πληθυσμού πρέπει να κάνουν 30 λεπτά μέτριας έντασης σωματική δραστηριότητα/άσκηση τις περισσότερες ημέρες της εβδομάδας (5 κατά προτίμηση). Συγκεκριμένα, στα πλαίσια του διαβήτη, γίνεται ολοένα και πιο σαφές ότι ο διαβήτης τύπου 2 λαμβάνει διαστάσεις επιδημίας και συνδέεται με τη μείωση των επιπέδων της φυσικής δραστηριότητας και την αύξηση της παχυσαρκίας. Έτσι, η σημασία της προώθησης της σωματικής άσκησης ως ένα ζωτικό στοιχείο της πρόληψης καθώς και της διαχείρισης του διαβήτη τύπου 2 πρέπει να θεωρηθεί ως υψηλή προτεραιότητα. Θα πρέπει επίσης να αναγνωριστεί ότι το όφελος της σωματικής δραστηριότητας στη βελτίωση των μεταβολικών ανωμαλιών του διαβήτη τύπου 2 είναι πιθανώς μεγαλύτερο όταν χρησιμοποιείται νωρίς στην εξέλιξη της νόσου σε εμφανή υπεργλυκαιμία που απαιτεί θεραπεία με δισκία ή/και ινσουλίνη. Για τα άτομα με διαβήτη τύπου 1, η έμφαση πρέπει να είναι σχετική με την προσαρμογή του θεραπευτικού σχήματος για την ασφαλή συμμετοχή σε όλες τις επιθυμητές μορφές σωματικής δραστηριότητας από το ίδιο το άτομο. Τελικά λοιπόν, όλοι οι ασθενείς με διαβήτη θα πρέπει να έχουν την ευκαιρία να επωφεληθούν από τις πολλές και πολύτιμες επιδράσεις της σωματικής δραστηριότητας και κατ’ επέκταση να βελτιώσουν την ποιότητα ζωής τους.

Συνοπτικά, οι ευνοϊκές επιδράσεις της άσκησης στο γενικό πληθυσμό αλλά και στα άτομα με διαβήτη είναι:

• Βελτίωση αερόβιας ικανότητας και καρδιακής λειτουργίας
• Βελτίωση πνευμονικής λειτουργίας
• Ελάττωση και διατήρηση σωματικού βάρους
• Βελτίωση ικανότητας παραγωγής έργου
• Μείωση Α.Π. επί υπέρτασης
• Αύξηση μυϊκής δύναμης και αντοχής
• Βελτίωση ευλυγισίας και ευκινησίας
• Επιβράδυνση οστεοπόρωσης
• Αποτροπή/αποκατάσταση μυϊκής ατροφίας
• Βελτίωση ισορροπίας
• Μείωση κινδύνου πτώσεων
• Προστασία έναντι στεφανιαίας νόσου, ΣΔ 2, καρκίνου
• Επιβράδυνση βιολογικής φθοράς
• Βελτίωση αυτοπεποίθησης και ποιότητας ζωής

Πιο συγκεκριμένα για τα άτομα με διαβήτη η επίδραση της άσκησης στα επίπεδα της γλυκόζης επικεντρώνεται στα εξείς σημεία:

• Παρατηρείται αύξηση της χρησιμοποίησης της γλυκόζης
• Ενεργοποιείται ο μηχανισμός νεογλυκογένεσης
• Γίνεται οξείδωση των ελεύθερων λιπαρών οξέων
• Αυξάνεται η πρόσληψη της γλυκόζης από τους σκελετικούς μύες
• Αυξάνεται η ευαισθησία των κυττάρων στην ινσουλίνη

Άμεσα αποτελέσματα της άσκησης είναι ότι γίνεται περισσότερο διαπερατή η μεμβράνη των κυττάρων στη γλυκόζη και πετυχαίνουμε καλύτερη χρησιμοποίηση της ινσουλίνης από τον οργανισμό, ενώ έμμεσοι τρόποι είναι η αντιμετώπιση της παχυσαρκίας, η ρύθμιση της υπέρτασης, η βελτίωση του ψυχολογικού προφίλ και της ποιότητας ζωής.

Χαρακτηριστικά προγράμματος αερόβιας παρέμβασης:

• Εφαρμογή προγράμματος 14 – 52 εβδομάδες
•  3-5 φορές την εβδομάδα
• Μέσος όρος 60 με 90 λεπτά
• Μέσος όρος έντασης 60 – 80 % της VO2max

Χαρακτηριστικά προγράμματος παρέμβασης με αντιστάσεις:

• 3 φορές την εβδομάδα
• 5 – 9 διαφορετικές ασκήσεις αντιστάσεων
• 15 – 28 επαναλήψεις στις ασκήσεις
• 1΄-2΄ ξεκούραση ανάμεσα στα σετ
• Προσαρμογή σε περίπτωση μυοσκελετικών προβλημάτων
• Ένταση 60 – 80 % 1RM (One-Rep Max)

Χαρακτηριστικά προγράμματος μεικτής παρέμβασης:

• Μέσος όρος 60 λεπτά
• 3 – 4 φορές την εβδομάδα
• 4 – 9 διαφορετικές ασκήσεις αντιστάσεων
• 1-24 σετ στις ασκήσεις, 8- 15 επαναλήψεις
• Προσαρμογή σε περίπτωση μυοσκελετικών προβλημάτων
• Ένταση 55-75% VO2max και 60-80% 1RM (One-Rep Max)

Τέλος, επιβάλλεται να αναφερθεί ότι πριν από οποιοδήποτε εξατομικευμένο πρόγραμμα άσκησης σε άσθενείς με σακχαρώδη διαβήτη θα πρέπει να παρθεί έγκριση από το θεράπων ιατρό με σχετική ιατρική γνωμάτευση. Επίσης θα πρέπει να παγματοποιηθεί test κοπώσεως και το άτομο να εκπαιδευτεί κατάλληλα ώστε να αποφευχθούν οι υπογλυκαιμίες ακολουθώντας πιστά όλα τα μέτρα προφύλαξης πριν και κατά τη διάρκεια της άσκησης. Οι πιθανές αντενδείξεις για γύμναση μπορεί να είναι ένας μη ρυθμιζόμενος ικανοποιητικά σακχαρώδης διαβήτης, τα συχνά επεισόδια υπογλικαιμίας και υπεργλυκαιμίας και κάποιες σοβαρές επιπλοκές της νόσου, όπως διαβητική αμφιβληστροειδοπάθεια, διαβητική νεφροπάθεια, σοβαρού βαθμού στεφανιαία νόσο και ανθεκτική υπέρταση. Αν δεν υπάρχουν τέτοιου είδους εμπόδια μπορούμε, με τη σύμφωνη γνώμη του ιατρού, να καθορίσουμε τη διάρκεια, την ένταση και τη συχνότητα ενός εξειδικευμένου προγράμματος άσκησης λαμβάνοντας υπόψιν την ηλικία, το φύλο, τη φυσική κατάσταση και όλες εκείνες τις παραμέτρους για μια ασφαλή και αποδοτική σωματική δραστηριότητα κοντά στα ενδιαφέροντα του ατόμου.

ΠΟΙΟΤΗΤΑ ΖΩΗΣ ΣΕ ΑΤΟΜΑ ΜΕ ΔΙΑΒΗΤΗ

Το 1948 ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας ορίζει για την υγεία μια νέα προοπτική, δηλώνοντας ότι η υγεία ορίζεται όχι μόνο από την απουσία της ασθένειας και της αναπηρίας, αλλά και από την παρουσία της σωματικής, ψυχικής και κοινωνικής ευεξίας. Τα τελευταία χρόνια, υπήρξε μια έκρηξη ενδιαφέροντος για θέματα ποιότητας ζωής. Ιδιαίτερα στον τομέα της υγείας, όπου παρατηρείται ισχυρή επίδραση των ψυχοκοινωνικών παραγόντων στην ανάπτυξή της, αλλά και στις δραματικές αλλαγές στην παροχή της υγειονομικής περίθαλψης.

Τα άτομα με διαβήτη συχνά αισθάνονται ότι έχουν προσβληθεί από μια ασθένεια που μέρα με την μέρα αυξάνει τις απαιτήσεις διαχείρισης της, απαιτήσεις σημαντικές. Οι ασθενείς πρέπει να ασχολούνται με το διαβήτη τους όλη την ημέρα και κάθε μέρα, κάνοντας πολλές φορές αμέτρητες ενέργειες σε μια συχνά μάταιη προσπάθεια να προσεγγίσουν τη μη διαβητική μεταβολική κατάσταση. Η θεραπεία του διαβήτη, όπως είναι η λήψη ινσουλίνης, μπορεί να επηρεάσει ουσιαστικά την ποιότητα ζωής είτε θετικά, με μείωση των συμπτωμάτων του υψηλού σακχάρου στο αίμα, για παράδειγμα, ή αρνητικά, αυξάνοντας τα συμπτώματα του χαμηλού σακχάρου. Η ψυχοκοινωνική κατάσταση που βιώνουν τα άτομα με διαβήτη είναι συχνά δυσβάστακτη, και αυτό μπορεί με τη σειρά του να επηρεάζει τη συμπεριφορά τους και τη φροντίδα που παρέχουν στον εαυτό τους και, εν τέλει, μακροπρόθεσμα το γλυκαιμικό έλεγχο, τον κίνδυνο ανάπτυξης μακροπρόθεσμων επιπλοκών και την ποιότητα ζωής τους.

Υπάρχουν πλέον σοβαρές ενδείξεις ότι τα ψυχοκοινωνικά ζητήματα είναι ζωτικής σημασίας για την καλή αυτοδιαχείρηση του διαβήτη. Οι ψυχοκοινωνικοί παράγοντες συχνά καθορίζουν τις συμπεριφορές αυτοδιαχείρισης, και τις ψυχοκοινωνικές μεταβλητές (όπως την κατάθλιψη) ενώ δίνουν ισχυρότερη πρόβλεψη στα ιατρικά αποτελέσματα, όπως τη νοσηλεία και τη θνησιμότητα των ασθενών σε μεγαλύτερο βαθμό από ό,τι οι φυσιολογικές ή οι μεταβολικές μεταβλητές.

Οι πρόσφατες εξελίξεις στους τομείς της έρευνας έχουν οδηγήσει στην αξιολόγηση της ποιότητας ζωής ως μία τεχνική για την εκτίμηση της κλινικής εικόνας των ασθενών. Μεγαλύτερη βάση τώρα δίνεται στην αξιολόγηση της ποιότητας της υγειονομικής περίθαλψης και της χρηματικής δαπάνης  που συνδέεται με τις νέες παρεμβάσεις. Οι πρόσφατες αλλαγές στα ερευνητικά αποτελέσματα στον τομέα της υγείας συνέβαλαν περισσότερο στο ενδιαφέρον σε θέματα ποιότητας ζωής, φέρνοντας μεγαλύτερη προσοχή στην αξιολόγηση των αποτελεσμάτων των ασθενών βραχυπρόθεσμα, συμπεριλαμβανομένου του καθεστώτος λειτουργίας της υγείας, στην υγειονομική τους περίθαλψη, και στη συνολική ποιότητα της ζωής τους.

Οι στόχοι της παρακολούθησης της ψυχοκοινωνικής ευεξίας και της ποιότητας ζωής σε άτομα με διαβήτη περιλαμβάνουν: την αναγνώριση των ασθενών που πάσχουν από κατάθλιψη ή άγχος, την αξιολόγηση των νέων θεραπειών, εντοπίζοντας το ψυχολογικό κόστος και τα οφέλη και τον εντοπισμό της δυσαρέσκειας από τη θεραπεία και τις άλλες πτυχές της φροντίδας.

Η έρευνα δε σταματά, εξελίσσεται και αξιολογείται. Η συμμετοχή σε αυτήν ενεργά είναι θετική και βαίνει σταδιακά προς όφελος της αντιμετώπισης της νόσου και στη βελτίωση της ποιότητας ζωής του ασθενούς.