Σύμφωνα με το γνωσιακό συμπεριφορικό μοντέλο (ΓΣΜ), θεραπευτική σχέση ορίζουμε: “Τα προσωπικά χαρακτηριστικά και αξίες του θεραπευτή, τα προσωπικά χαρακτηριστικά και αξίες του θεραπευόμενου καθώς και τη μεταξύ τους αλληλεπίδραση” (Wright & Davies, 1994, αναφ. στο Ελληνική Εταιρεία Έρευνας και Συμπεριφοράς [ΕΕΕΣ], 2020, σ. 62). Η σημασία της έγκειται στο γεγονός πως θα διαδραματίσει καθοριστικό ρόλο τόσο στην πορεία της θεραπείας όσο και στο τελικό της αποτέλεσμα. Θεωρείται αναγκαία προϋπόθεση για την εδραίωση μιας καλής θεραπείας, χωρίς όμως να αποτελεί επαρκές στοιχείο για ένα ολοκληρωμένο θεραπευτικό αποτέλεσμα (Roth & Fronagy, 2005, όπως αναφ. στο Westbrook et al., 2012). Άλλοι σημαντικοί παράγοντες, όπως η ενεργός εμπλοκή του πελάτη, θα επηρεάσουν εξίσου τη σχέση και την αλληλεπίδραση μεταξύ τους (Westbrook et al., 2012). Στο σημερινό, λοιπόν, άρθρο, θα προσπαθήσουμε να κατανοήσουμε τον όρο, τη σημασία και τη λειτουργία της θεραπευτικής σχέσης στο πλαίσιο των θεραπευτικών συνεδριών.
Προσεγγίσεις που βασίζεται
Η βάση της θεραπευτικής σχέσης στηρίζεται: (α) Στον συνεργατικό εμπειρισμό και (β) Στη διατύπωση της κάθε περίπτωσης ξεχωριστά (“Case formulation approach”). Σύμφωνα με το πρώτο, πρόκειται για την από κοινού προσπάθεια (θεραπευτή και θεραπευόμενου) να κατανοήσουν και να αντιμετωπίσουν τις δυσκολίες που βιώνει ο πελάτης. Περιλαμβάνει τη διαδικασία συλλογής πληροφοριών, με απώτερο σκοπό να αξιολογηθούν οι παρούσες και εναλλακτικές αντιλήψεις του.
Ενώ, οι τρεις σημαντικοί παράγοντες πού θα επηρεάσουν σε μεγάλο ποσοστό τη θεραπευτική αυτή σχέση ή αλλιώς θεραπευτική συμμαχία είναι: η συμφωνία στους επιδιωκόμενους στόχους, η συμφωνία στις δραστηριότητες – τεχνικές που θα λάβουν χώρα και ο θεραπευτικός δεσμός. Όλα τα παραπάνω συμβάλλουν στο επιθυμητό θεραπευτικό αποτέλεσμα. Η δεύτερη προσέγγιση εστιάζει στις ατομικές διαφορές του καθενός. Βασικός της στόχος είναι να περιγράψει το πρόβλημα, να εντοπίσει τα αίτια αλλά και τους παράγοντες που το διατηρούν, παράλληλα φυσικά με την κατάλληλη θεωρία (κυρίως αρχές της θεωρίας της μάθησης), (ΕΕΕΣ, 2020).
Η λειτουργία της
Όπως αναφέραμε προηγουμένως, η θεραπευτική σχέση αποτελεί ένα αναπόσπαστο, διαρκές στοιχείο στη θεραπεία, καθώς θέτει τα θεμέλια (εμπιστοσύνη, ασφάλεια, ειλικρίνεια) για μια ουσιαστική επαγγελματική σχέση. Μπορεί, να χρησιμοποιηθεί είτε ως εργαλείο για την κατανόηση των δυσκολιών του θεραπευόμενου (μέσω της παρατήρησης της συμπεριφοράς του κατά τη διάρκεια των συνεδριών), είτε ως εργαλείο για την ενθάρρυνση της αλλαγής του (ως συνέχεια της κατανόησης και προσπάθεια τροποποίησης των προβλημάτων που αντιμετωπίζει).
Τέλος, θα μπορούσε να χρησιμοποιηθεί ως εργαλείο πρόληψης πιθανών δυσκολιών που μπορεί να αντιμετωπίσει ο πελάτης κατά τη διάρκεια της θεραπευτικής διαδικασίας. Εφόσον, ο ειδικός έχει καταφέρει να εντοπίσει και να κατανοήσει τις δυσκολίες που βιώνει ο ασθενής του έξω από τη θεραπεία, τότε θα είναι σε θέση να προλάβει ή και να διαχειριστεί ορισμένα ζητήματα που μπορεί να προκύψουν στη πορεία της. Μ’αυτό τον τρόπο, θα αποφύγει αποτελεσματικά και το σενάριο της πλήρης διακοπής της ψυχοθεραπείας(“drop out”), (ΕΕΕΣ, 2020).
Χαρακτηριστικά θεραπευτή
Όταν αναφερόμαστε σε θεραπευτική συμμαχία ή συνεργασία ή σχέση, τότε εννοείται πως μερίδιο ευθύνης για το θεραπευτικό αποτέλεσμα έχουν όλοι οι εμπλεκόμενοι. Στην περίπτωση μας, ο θεραπευτής και ο θεραπευόμενος οφείλουν να παραμένουν αφοσιωμένοι και πιστοί στον ρόλο τους, με τον καθένα να αναλαμβάνει τις υποχρεώσεις, τις ευθύνες και τα δικαιώματα του.
Παρακάτω, θα εστιάσουμε μόνο σε μερικά βασικά χαρακτηριστικά των επαγγελματιών ψυχικής υγείας. Σύμφωνα με τον Carl Rogers, ως απαραίτητα (χαρακτηριστικά) έχουν αναγνωριστεί:
- η ζεστασιά
- η συναισθηματική κατανόηση
- η αυθεντικότητα (ΕΕΕΣ, 2020).
Ακόμη, σύμφωνα με έρευνα των Wright & Davies (1994, αναφ. στο Westbrook et al., 2012) ορισμένα από τα χαρακτηριστικά που οι ασθενείς επιζητούσαν από τους θεραπευτές τους ήταν:
- ο σεβασμός
- η επαρκής κατάρτιση
- η ευελιξία στην αξιολόγηση τους
- η παροχή ενός ασφαλούς περιβάλλοντος
- η σοβαρή αντιμετώπιση στους προβληματισμούς τους (κ.α).
Φυσικά, είναι τόσο πολλά που θα ήταν δύσκολο να τα συμπεριλάβουμε όλα εδώ. Κλείνοντας λοιπόν, ελπίζω το άρθρο αυτό να συνέβαλε στην καλύτερη κατανόηση του όρου “θεραπευτική σχέση” αλλά και στο σπουδαίο έργο της.
Βιβλιογραφία
- Ελληνική Εταιρεία Έρευνας και Συμπεριφοράς. (2020). Νέες Τάσεις στην Γνωσιακή Συμπεριφορική Θεραπεία. (Μ. Χαρίτου – Φατούρου, & Θ. Χαλιμούρδας, Επιμ.). Γρηγόρη.
- Westbrook, D., Kennerly, H., & Kirl, J. (2012). Εισαγωγή στη γνωσιακή συμπεριφοριστική θεραπεία. (A. Καλαντζή – Αζίζι, & Κ. Ευθυμίου, Επιμ.). Πεδίο.